توانبخشی
فرج حسینیان معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی در نشست تخصصی سلامت روان در دوران سالمندی که به بهانه هفته سلامت روان برگزار شد، با بیان اینکه موضوع سلامت روان و سالمندی دو موضوع بسیار مهم جامعه ایران در شرایط کنونی است، اظهار کرد: در حال حاضر حدود 9 میلیون سالمند در کشور داریم که پیش بینی میشود جمعیت سالمندی کشور طی 20 سال آینده به حدود 27 میلیون نفر برسد، لذا با توجه به مشکلات جدی حوزه سالمندی باید از هم اکنون در این زمینه برنامه ریزی و اقدامات جدی دنبال شود.
وی با اشاره به برگزاری سلسله نشستهای تخصصی با موضوع سالمندی در این واحد جهاد دانشگاهی، عنوان کرد: این بار با توجه به هفته سلامت روان هر دو موضوع یعنی سلامت سالمندی و سلامت روان به صورت ترکیبی مورد توجه قرار گرفت.
این روانشناس با اشاره به مباحث جدی سلامت روان سالمندان همچون آلزایمر، تنهایی، افسردگی، اضطراب، تنهایی و غیره، ادامه داد: امیدوارم این نشست طرح موضوعی برای برنامه ریزی بیشتر در این حوزه بوده و بتوان در کنار آن تولیدات علمی محقق شده در این رابطه را در سطح جامعه متخصصین و همچنین عموم مردم منتشر کرد.
علایم اصلی آلزایمر و نشانههای بروز آن
در ادامه دکتر مصطفی حمدیه روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در رابطه با مساله آلزایمر و دمانس در دوره سالمندی، اظهار کرد: از آلزایمر به عنوان بیماری قرن یاد میشود.
وی با بیان اینکه این روزها با شیوع اختلال فراموشی در سطح جوامع روبرو هستیم که نباید آن را با بیماری آلزایمر اشتباه بگیریم، عنوان کرد: "فراموشی" اغلب به دنبال مشغلهها و پریشانی ذهن و وجود سطح بالای استرس و اضطراب در زندگی افراد بروز کرده و عملکرد تمرکزی افراد را دچار اختلال میکند.
دکتر حمدیه با بیان اینکه حافظه اکثر جوانان، بزرگترها و مسنترها در شرایط استرس زندگی ممکن است تحت تأثیر پریشانی ذهنی قرار بگیرد، اظهار کرد: این روزها جوانان زیادی با اختلال حافظه و فراموشی به مطب روانپزشکان مراجعه کرده و این عارضه را به اشتباه "آلزایمر" تعبیر میکنند. این افراد اغلب از نداشتن تمرکز در کارها و فراموشیهای زودگذر گله دارند، در حالیکه فراموشیهای موردی غالبا واکنشی است به شرایط موجود جامعه و استرس و مشغلههای زندگی، چراکه اطلاعات ذهن افراد آرام و متمرکز نبوده و با به هم خوردن تمرکز ناشی از پریشانی ذهن، اطلاعات به خوبی ثبت نشده و لذا یادآوری اطلاعات نیز اتفاق نمیافتد.
این روانپزشک درمان فراموشی را بکارگیری تکنیکهای تقویت حافظه، تمرکز ذهن، مراقبه و مدیتیشن دانست و ادامه داد: فراموشی در این سطح بیماری نبوده و با تکنیکهای مذکور قابل درمان است و تنها در صورتی بیماری محسوب میشود که پایه و اصل آن یک بیماری اضطرابی یا وسواسی باشد که باید با مراجعه به پزشک و درمانگر نسبت به درمان آن اقدام شود.
دکتر حمدیه اختلال شناختی خفیف Mild Cognitive Impairment)) را اختلال دیگر در این حوزه دانست و ادامه داد: این اختلال میتواند مقدمه الزایمر باشد، به عبارت دیگر 20 تا 30 درصد از این اختلال در درازمدت ممکن است به آلزایمر تبدیل شود ولی لزوما به الزایمر تبدیل نشده و تنها می تواند اختلال حافظه ناشی از پروسه پیری باشد.
وی در ادامه با اشاره به عنوان کلی دمانس که آلزایمر زیرمجموعه آن قرار میگیرد، تصریح کرد: دمانس به دو نوع برگشت پذیر و غیرقابل بازگشت تقسیم میشود؛ در دمانس برگشت پذیر به دنبال برخی بیماریهای مدیکال و مشکلات فیزیکی همچون سکته مغزی، دیابت و یا اختلالات ویتامینی فرد دچار اختلال حافظه میشود که این نوع دمانس با درمان بیماری زمینهای برگشت پذیر است.
وی ادامه داد: گروه دوم دمانس غیرقابل برگشت بوده که آلزایمربه عنوان شایع ترین دمانس غیر قابل برگشت به دنبال تحلیل و از بین رفتن سلولها و نورونهای مغزی بروز پیدا میکند، این بیماری پیش رونده بوده و درمانهای دارویی تنها می تواند پروسه پیشرفت بیماری را کند کرده و طول عمر بیمار را افزایش دهد.
وی با بیان اینکه آلزایمر بر روی حافظه تاثیر جدی میگذارد، عنوان کرد: علامت اصلی آلزایمر تغییر حافظه بوده که از حافظه فوری شروع شده و به مرور به حافظه کوتاه مدت و نهایتا بلندمدت تسری پیدا میکند، بعد از آن تفکر منطقی فرد تحت تاثیر قرار گرفته و همچنین برخی تفکرات پارانوئید ایجاد میشود.
دکتر حمدیه با اشاره به سایر علایم این بیماری به اختلال تفکر و اختلالات رفتاری اشاره کرد و گفت: این اختلالات تواناییهای مهارتی و شناختی فرد را به مرور مختل کرده و فضای زندگی خانوادگی را تحت تاثیر قرار میدهد.
این روانپزشک مساله ارث و ژنتیک را در بروز آلزایمر بسیار موثر دانست و گفت: تشخیص قطعی آلزایمر تنها پس از مرگ و با پاتولوژی بافت مغز امکانپذیر است، البته در زمان حیات نیز از طریق معاینه بالینی و چک کردن حافظه، بررسی تستهای نوروسایکولوژیک و یا تصویربرداریهای پزشکی امکانپذیر بوده ولی قطعی نیست.
دکتر حمدیه در خاتمه ضمن اشاره به برخی از روش های درمانی الزایمر با تاکید بر این روشهای دارویی تنها روند پیشرفت بیماری را کند می کند، اظهار کرد: مساله مهم و قابل توجه بعدی در رابطه با آلزایمر، نحوه نگهداری از بیماران بوده که با توجه به افزایش جمعیت سالمندی در کشور باید در زمینه نگهداری از این بیماران کار جدی بهداشتی روانی انجام شده و ضمن آموزش خانوادهها، پرستاران ویژه برای نگهداری و مراقبت از سالمندان مبتلا به آلزایمر تربیت شوند.
ارتقای کیفیت زندگی و سلامت روان سالمندان با اصلاح و تقویت توانمندیهای شناختی
در ادمه این نشست تخصصی دکتر نیما گنجی عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به موضوع " ارزیابی و بازتوانی شناختی در دوران سالمندی"، با بیان اینکه رشد جمعیت سالمندی طی سالهای اخیر باعث رخداد پدیدهای تحت عنوان خاکستری یا سفید شدن جمعیت یا اصطلاحا گذر جمعیت شناختی شده است، اظهار کرد: میانگین طول عمر ایرانیان در خانمها به حدود 72 و برای آقایان به 69 سال رسیده و همزمان با کاهش نرخ تولد و مرگ و میر با افزایش جمعیت سالمندان روبرو هستیم.
وی ادامه داد: در مقایسه با سال 2000 که تقریبا 5.2 دهم درصد جمعیت کشور بالای 60 سال بودند، پیش بینی میشود که تا سال 2050 حداقل 21 تا 22 درصد جمعیت کشور بالای 60 سال باشند که این افزایش سن علاوه بر فرایندهای شناختی و فراشناختی، تاثیر زیادی بروی فرایندهای فیزیولوژیک افراد و همچنین عملکردهای شناختی و فراشناختی خواهد داشت و احتمالا منجر به افزایش نارساییهای شناختی میشود.
گنجی، ضعف خفیف حافظه یا به اصطلاح فراموشی خوش خیم و اختلال رایج شناختی در دوره سالمندی یعنی دمانس را دو مورد از عمدهترین مشکلات در این رابطه مطرح کرد و در ادامه به تشریح موضوع اصلی صحبتهای خود یعنی ارزیابی و بازتوانی شناختی پرداخت.
وی با تاکید بر اینکه قدرت و توانمندیهای ذهنی بیش از وراثتی و ذاتی بودن، کیفیت قابل انتخاب و قابل دستیابی است، گفت: عوامل عصبی موثر در نبوغ و خلاقیت و توانمندیهای شناختی فرد بیش از آنکه ارثی باشند، اکتسابی و قابل دستیابی است.
این روانشناس با بیان اینکه این مساله در توانمندی افراد در سنین بالا هم اثرگذار است، اظهار کرد: طی چند دهه اخیر اکثر مطالعات انجام شده و روشهای بسیار جدید و قابل اتکا در زمینه ارتقاء و بهبود تواناییهای شناختی از رویکردهای علوم شناختی نشات گرفته است.
وی با بیان اینکه جهت ارتقای سلامت روان سالمندی باید تحقیقات و اقدامات موثری در راستای ارزیابی و بازتوانی شناختی و ارزیابی کارکردهای شناختی انجام شود، اظهار کرد: ارزیابی شناختی، کارکردهای شناختی مغز و حوزههای مختلفی از انواع حافظه، توجه پایدار، انتخاب، تصمیم گیری و هوش را شامل میشود.
وی با بیان اینکه ارزیابی کارکردهای شناختی مغز دو رویکرد اصلی استقرایی و مهندسی معکوس را شامل میشود، ادامه داد: رویکرد استقرایی یعنی ساخت یک مجموعه سوال برای تشخیص و استخراج فرایندها و ساختار دانش فرد و رویکرد مهندسی معکوس به معنای استفاده از آزمون برای دستیابی به اطلاعات غنیتر در مقایسه با آن چیزی است که پردازش تک بعدی میسنجد.
به گفته وی هدف از این ارزیابیها تشخیص اختلال احتمالی و ارایه برنامه بازتونی شناختی برای کمک به بیمار است، به عبارت دیگر هدف از آن شناخت نقاط ضعف بیمار یا سالمند دچار مشکلات شناختی و در ادامه انتخاب بهترین برنامه بازتوانی شناختی و ارتقای کارکردهای شناختی بیمار است.
این عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به تعریف بازتوانی شناختی، مطرح کرد: با رشد علوم اعصاب متخصصان متوجه شدند، به خاطر وجود توانمندیهای خاص، مغز میتواند برخی آسیبهای واردهی ناشی از کهولت سن، سالمندی یا آسیبهای بیرونی را با استفاده از تمارین ویژه جبران و ترمیم کند، لذا توسعه توان جدید تحت عنوان بازتوانی شناختی معرفی می شود.
وی ادامه داد: دانشمندان پس از کسب تجربیات متعدد به امکان استفاده از این روش در ترمیم و بهبود برخی مولفههای شناختی انسان همچون عواطف، احساسات، انواع حافظه، توجه، یادگیری، تصمیم گیری و سایر توانمندیهای شناختی انسان دست یافتند. لذا امروزه میتوانیم از مدلسازیهای شناختی برای توانمندسازیهای شناختی استفاده کنیم.
دکتر گنجی با بیان اینکه مغز یک ارگان انعطاف پذیر با قابلیت تغییرپذیری بالا و تقویت و ترمیم است، ادامه داد: به عبارت دیگر با استفاده از روشهای مناسب میتوان از توانمندی شناختی برای جبران یا ترمیم کارکردهای شناختی مختلف استفاده کرده و مشکلات شناختی افراد را برطرف کرد.
به گفته وی، توانبخشی شناختی همچون سایر مداخلات اجزای خاصی دارد. برخی اجزا که در این توانبخشی مورد سنجش و مداخله قرار میگیرد شامل درک، انواع توجه، انواع حافظه، زبان و تفکر بوده که با کنارهم قرار گرفتن این اجزا، شناخت و تواناییهای شناختی در انسان حاصل میشود، همچنین با اصلاح و تقویت این تواناییها میتوان ضمن کاهش بسیاری از مشکلات شناختی و رفتاری، درمان بسیاری از مشکلات سالمندان را تسریع کرد.
دکتر گنجی اصلاح و تقویت این توانمندیها را در ارتقای کیفیت زندگی و سلامت روان سالمندان موثر دانست و گفت: بازتوانی شناختی طیف وسیعی از روشهای درمانی را دربرمیگیرد که میتواند توسط متخصصین توانبخشی، روانپزشکان، روانشناسان و سایر تخصصهای مرتبط اجرا شود.
وی با بیان اینکه در توانبخشی شناختی دو رویکرد عمده یعنی "جبران یا سازش" و رویکرد "درمانی یا ترمیم شناختی" وجود دارد، تصریح کرد: بازتوانی شناختی در هر دو رویکرد، 4 مولفه آموزش و تمرین نقاط ضعف و قوت شناختی، آموزش و تمرین مهارتهای شناختی آسیب دیده، تمرین راهبردی به منظور تثبیت مهارتهای کسب شده و تمرین فعالیتهای عملی با تمرکز بر اجرای مهارتهای شناختی کسب شده در زندگی روزمره را در برمیگیرد.
این روانپزشک در خاتمه با بیان اینکه از این روشها برای ارتقای سلامت و افزایش عملکرد سالمندان در حیطههای مختلف استفاده میشود، گفت: روشهای ارزیابی و بازتوانی شناختی به ما کمک میکند تا ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت، آنها را تقویت و اصلاح کنیم که این روشهای بازتوانی شناختی هم روش های نرمافزاری ومبتنی بر تکنولوژی و هم روشهای مبتنی بر قلم و کاغذ را شامل می شود.
به گزارش ایسنا ، این نشست تخصصی به صورت وبینار و با حضور فرج حسینیان معاون پژوهشی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی، دکتر نجارزادگان دبیر کارگروه اسیبهای اجتماعی مجلس شورای اسلامی، دکتر حمدیه عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دکتر نیما گنجی عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی شهید بهشتی و دکتر رفیعی پور معاون آموزشی سازمان نظام روانشناسی برگزار شد.
- +
- شنبه ۰۹ ارديبهشت ۱۴۰۲ 0 0
- شنبه ۰۹ ارديبهشت ۱۴۰۲ 0 0
- دوشنبه ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- دوشنبه ۱۷ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- چهارشنبه ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- چهارشنبه ۱۲ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- يکشنبه ۰۹ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- يکشنبه ۰۹ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- سه شنبه ۰۴ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- سه شنبه ۰۴ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- سه شنبه ۰۴ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- سه شنبه ۰۴ بهمن ۱۴۰۱ 0 0
- چهارشنبه ۲۸ دی ۱۴۰۱ 0 0
- چهارشنبه ۲۸ دی ۱۴۰۱ 0 0
- چهارشنبه ۲۸ دی ۱۴۰۱ 0 0